ستاد مردمی اعتکاف زنجان
  • ثبت نام
  • اطلاعات ثبت نام
  • پرداخت نذورات
  • درباره اعتکاف
  • مطالب
  • ارتباط با ما

گذری کوتاه بر احکام اعتکاف

بهمن ۲۱, ۱۳۹۵بدون دیدگاهadmin

از کلمات معصومین علیهم السلام روایات زیادی درباره اهمیت و ثواب اعتکاف نقل شده و بر مکانها و زمان خاصی در اعتکاف تاکید شده است .

به عنوان نمونه از امام رضا علیه السلام نقل شده است که فرمودند: «اعتکاف لیلة فی شهر رمضان یعدل حجة و اعتکاف لیلة فی مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله و عند قبره یعدل حجة و عمرة و من زار الحسین علیه السلام یعتکف عنده العشر الاواخر من شهر رمضان فکانما اعتکف عند قبر رسول الله النبی صلی الله علیه و آله و من اعتکف عند قبر رسول الله صلی الله علیه و آله کان ذلک افضل له من حجة و عمرة بعد حجة الاسلام;

[ثواب] اعتکاف یک شب در ماه رمضان معادل [ثواب] یک حج است و اعتکاف یک شب در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله و نزد قبر او معادل یک حج و یک عمره است و هر کس [قبر] امام حسین علیه السلام را زیارت کند در حالی که در دهه آخر ماه رمضان نزد او معتکف باشد، همانند آن است که کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله اعتکاف کرده است و هر کس کنار قبر رسول خدا معتکف شود، برای او از یک حج و یک عمره بعد از حج واجب بهتر است .»

اعتکاف، برنامه‏ای مهم برای خودسازی انسان است که او را در طی چند روز از مظاهر فریبنده مادی دنیا دور می‏سازد و در جهانی روحانی و معنوی غرق می‏کند . این سنت‏حسنه همچون دیگر سنتها و عبادتها مجموعه‏ای از بایدها و نبایدها را به همراه خود دارد . اکنون گزیده‏ای از احکام اعتکاف را بر اساس فتاوای حضرت امام‏قدس سره و سایر مراجع معظم تقلید ذکر می‏کنیم . بدان امید که ره توشه‏ای برای معتکفان و مبلغان گرامی باشد .

و از همین جا، از مبلغان محترم می‏خواهیم که حتی الامکان در محل تبلیغ خود، مردم را برای اعتکاف آماده سازند .

تعریف اعتکاف
«اعتکاف از ماده «عکف‏» در لغت‏به معنای اقبال و روی آوردن به چیزی و ملازمت آن بر سبیل تعظیم است .»

و«اعتکاف در شرع، التزام به توقف و درنگ در مسجد به قصد قربت است .» (۱)

در یک تعریف جامع اعتکاف عبارتست از: «اقامت کردن برای حداقل سه روز در مسجد به قصد عبادت با مراعات شرایط لازم .» (۲)

مرحوم آیت الله سید محمد کاظم یزدی در تعریف اعتکاف می‏فرماید:

«هو اللبث فی المسجد بقصد العبادة بل لا یبعد کفایة قصد التعبد بنفس اللبث وان لم یضم الیه قصد عبادة اخری; (۳)

اعتکاف، درنگ کردن در مسجد به منظور عبادت است; بلکه بعید نیست که درنگ به قصد تعبد و بندگی بدون قصد عبادتی دیگر نیز کافی باشد .»

اقسام اعتکاف
اعتکاف به طور کلی به دو بخش تقسیم می‏شود: واجب و مستحب . اعتکاف واجب آن است که با نذر یا عهد یا قسم یا شرط ضمن عقد یا اجاره برعهده فرد واقع شده باشد . اگر اعتکاف با شرایط یاد شده نباشد، مستحب خواهد بود .

نیت اعتکاف
× اعتکاف، همانند سایر عبادات باید با نیت و قصد قربت توام باشد; چرا که هرگونه ریا و خودنمایی آن را باطل می‏کند .

× نیت اعتکاف باید از اذان صبح – که آغاز روزه است – انجام پذیرد; بنابراین کسی که دیرتر از آن زمان به مسجد برسد آن روز نمی‏تواند اعتکاف را شروع کند . (۴)

× انسان می‏تواند اعتکاف را به نیابت اموات انجام دهد .

و نیز می‏تواند به قصد رجا برای افراد زنده انجام دهد . (۵)

× اعتکاف به نیابت از دو یا چند نفر صحیح نیست ولی می‏تواند اعتکاف را به نیت‏خود به جا آورد و ثواب آن را به دیگران هدیه کند . (۶)

× عدول از نیابت‏شخصی به شخص دیگر جایز نیست; مثلا اگر دو روز اعتکاف به نیابت از علی بوده، روز سوم نمی‏تواند به نیابت از حسن اعتکاف کند .

× اگر کسی قصد داشته باشد اعتکاف را برای خودش انجام دهد، پس از شروع نمی‏تواند نیت‏خود را برگرداند و به نیابت از دیگری به اتمام برساند .

زمان اعتکاف
اعتکاف در تمام ایام سال، جز در دو روز که روزه آن حرام است مطلوب می‏باشد; ولی در ماه مبارک رمضان و ماه رجب در ایام البیض فضیلت‏بیشتری دارد . (۷)

و در سیره پیامبر صلی الله علیه و آله ذکر شده است که آن حضرت در مدینه در ماه رمضان معتکف می‏شدند و برای آن حضرت، چادری در مسجد بر پا می‏شد و او مشغول عبادت و روزه‏داری می‏شد; (۸) از اینرو بهترین زمان برای اعتکاف، ماه رمضان بویژه دهه سوم است . (۹)

مکان اعتکاف
اعتکاف، تنها در مساجد خاص، صحیح است; بنابراین اگر کسی در خانه خود یا در حسینیه یا حرم معتکف شود صحیح نیست . مساجدی که اعتکاف در آن صحیح است، عبارتند از: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد جامع کوفه، مسجد بصره و به قصد رجا می‏توان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد .

× آیت الله مکارم شیرازی: اعتکاف در مسجد جامع نیز صحیح است; هر چند احتیاط آن است که در یکی از آن چهار مسجد معتکف شود . (۱۰)

مسجد جامع
یکی از شرایط اعتکاف این است که در مسجد جامع باشد . (۱۱)

مقصود از مسجد جامع، مسجدی است که گروههای مختلف مردم شهر در آن شرکت کنند و به گروه خاص یا اهالی محله‏ای اختصاص نداشته باشد . (۱۲)

× بر معتکف لازم است که احراز کند مکان اعتکاف مسجد جامع است; یا به علم وجدانی خود یا شیاع شهری که مفید علم باشد و یا خبر دو عادل بر اینکه این مکان مسجد جامع محسوب شود . (۱۳)

× در لزوم مکان اعتکاف فرقی بین مرد و زن نمی‏کند و زنان نمی‏توانند در خانه و مسجد محل خود اعتکاف نمایند . (۱۴)

× اگر در یک شهر دو یا چند مسجد جامع وجود داشته باشد، در هر کدام که انسان بخواهد می‏تواند معتکف شود . (۱۵)

پرسش: آیا اعتکاف در غیر مساجد جامع مثل نمازخانه دانشگاهها رجاء اشکال دارد یا نه و در صورت صحت آیا احکام اعتکاف، از قبیل ترک محرمات جاری می‏شود یا خیر؟

پاسخ: اعتکاف فقط باید در مساجد جامع باشد . (۱۶)

پرسش: اعتکاف در مکانهایی که شک داریم جزء مسجد است، مثل: بام، سرداب و … چه حکمی دارد؟

پاسخ: حکم مسجد را ندارد و اعتکاف در آن مکانها جایز نیست . (۱۷)

پرسش: اعتکاف در مساجد دانشگاههای کشور چه حکمی دارد؟

پاسخ: در صورتی که گروه خارج از دانشگاه هم برای اقامه نماز از مناطق مختلف به مسجد دانشگاه می‏آیند اعتکاف در آن جایز است . (۱۸)

شرایط اعتکاف:
در صحت اعتکاف اموری شرط است:

۱ . از سه روز کمتر نباشد;

۲ . در مسجد جامع شهر باشد;

۳ . در این مدت از مسجد خارج نشود .

مدت اعتکاف:
مدت اعتکاف حداقل سه روز است و کمتر از آن صحیح نیست; ولی بیشتر از آن حدی ندارد، البته اگر پنج روز معتکف شود، روز ششم را نیز واجب است‏بماند; بلکه بنابر احتیاط واجب، هرگاه دو روز اضافه کرد روز سوم هم باید بماند; پس اگر هشت روز معتکف شد روز نهم هم واجب است . (۱۹)

× این سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است; بنابراین اگر بعد از طلوع فجر، گرچه چند دقیقه با تاخیر به مسجد برسد، آن روز جزو اعتکاف به حساب نمی‏آید و چنانچه قبل از مغرب روز سوم اعتکاف را قطع کند، افزون بر آنکه کار حرامی کرده اعتکاف نیز باطل است .

× سه روز اعتکاف با شبهای آن است که حداقل سه روز و دو شب در وسط است; بنابراین معتکف نمی‏تواند شبها را از مسجد خارج شود .

سؤال: آیا در تحقق اعتکاف سه روز ناپیوسته کافی است؟

جواب: کافی نیست (۲۰) .

روزه اعتکاف:
× انسان در ایام اعتکاف باید روزه بگیرد; بنابراین کسی که نمی‏تواند روزه بگیرد مانند مسافر، مریض و زن حایض یا نفساء و کسی که عمدا روزه نگیرد، اعتکافش صحیح نیست .

× مسافر و مریض اگر معتکف شوند صحیح نیست و زن حائض یا نفساء نه تنها اعتکافش صحیح نیست، بلکه به جهت توقف در مسجد، گناهکار است .

× لازم نیست که روزه مخصوص به اعتکاف باشد; بلکه هر روزه‏ای باشد صحیح است; مثلا در ایام اعتکاف می‏تواند روزه قضا یا نذری یا استیجاری بجا آورد . (۲۱)

پرسش: آیا هرگونه روزه، هرچند استیجاری برای اعتکاف کافی است؟

پاسخ: آیت الله فاضل لنکرانی: خیر; بلکه روزه اعتکاف باید به نیت کسی باشد که اعتکاف به نیت او انجام گیرد .

آیت الله مکارم: کفایت روزه استیجاری برای اعتکاف مشکل است .

آیت الله بهجت: کافی است .

پرسش: اگر روزه شخص معتکف باطل شود، آیا اعتکاف او هم باطل می‏شود؟

پاسخ: آری; اعتکاف او هم باطل می‏شود . (۲۲)

محرمات اعتکاف:
بر معتکف چند چیز حرام است:

۱ . استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو برای کسی که از آن لذت می‏برد حرام است; پس برای کسی که حس بویایی ندارد اشکال ندارد .

۲ . خرید و فروش و بنابر احتیاط واجب هر نوع داد و ستدی مانند اجاره و مضاربه حرام است .

۳ . جدال در امور دینی و دنیوی برای غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او .

۴ . هرگونه استفاده شهوانی از جنس مخالف نظیر لمس، بوسه و آمیزش حرام است . (۲۳)

اما نگاه با شهوت به همسر در حال اعتکاف مانعی ندارد . (۲۴)

۵ . استمنا; گرچه با نگاه به همسرش زمینه جنابت‏خود را فراهم کند . (۲۵)

× اشتغال بر امور دنیوی در حال اعتکاف مانند خیاطی، نساجی، نقاشی، مطالعه و امثال آن اشکال ندارد .

× در اموری که بر معتکف حرام است، تفاوتی بین شب و روز نیست .

× بوئیدن عطریات هرچند با قصد لذت نباشد برای معتکف حرام است . (۲۶)

اجازه اعتکاف:
افراد زیر بدون اجازه نمی‏توانند معتکف شوند:

۱ . زن بدون اجازه شوهر در صورتی که اعتکاف موجب از بین رفتن حق او باشد . (۲۷)

آیت الله مکارم شیرازی: زن بنابر احتیاط واجب از همسرش اجازه بگیرد ولی فرزندان بالغ احتیاج به اجازه ولی ندارند . (۲۸)

۲ . فرزند بدون اجازه والدین درصورتی که اعتکاف او موجب اذیت و آزار آنان باشد صحیح نیست . (۲۹)

۳ . کسی که در استخدام دیگری است مانند برخی از کارگران و کارمندان در صورتی که قرارداد اجاره به گونه‏ای است که منفعت اعتکاف را نیز در بر می‏گیرد . (۳۰)

خروج از مسجد
در مدت اعتکاف، خروج از مسجد تنها در حد پرداختن به اموری خاص جایز است و مصالحی عام چون اقامه نماز جمعه، تشییع جنازه، اقامه شهادت در دادگاه و عیادت بیمار، یا نیازهای شخصی چون تهیه خوراک لازم و قضای حاجت از مصادیق این مستثنیات شمرده شده است .

و گاهی خروج از مسجد واجب است; (۳۱) همچون انجام غسل جنابت‏برای جنب . (۳۲)

اگر معتکف به جهت ضرورت از مسجد خارج شد این امور را باید مراعات کند .

۱ . بیش از مقدار ضرورت و نیاز بیرون مسجد نماند .

۲ . در صورت امکان زیر سایه ننشیند .

۳ . بنابر احتیاط واجب نزدیک‏ترین راه را انتخاب کند . (۳۳)

قطع اعتکاف
× قطع و رها کردن اعتکاف مستحبی در روزهای اول و دوم جایز است; ولی پس از تمام شدن دو روز ماندن روز سوم واجب می‏شود و قطع اعتکاف جایز نیست . (۳۴)

× اگر اعتکاف مستحبی را بعد از روز دوم باطل کند باید قضای آن را بجای آورد; ولی اگر قبل از اتمام روز دوم باطل کند چیزی بر عهده او نیست . (۳۵)

× انسان می‏تواند از آغاز اعتکاف هنگام نیت‏شرط کند که اگر مشکلی پیش آمد مثلا اگر هوا سرد شد اعتکاف را رها می‏کنم و در صورت پیش آمدن مانع، رها کردن اعتکاف اشکال ندارد; حتی روز سوم . (۳۶)

مبطلات اعتکاف:
× هر آنچه روزه را باطل می‏کند، اعتکاف را نیز باطل می‏کند . (۳۷)

× یکی از مبطلات اعتکاف ارتداد است . اگر معتکف در میان اعتکاف مرتد شود اعتکافش باطل می‏شود; گرچه توبه کند . (۳۸)

× اگر معتکف به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و به قدری طول بکشد که صورت اعتکاف برهم بخورد . اعتکافش باطل می‏شود . (۳۹)

× خروج عمدی از مسجد اعتکاف را باطل می‏کند .

× اگر معتکف، اعتکاف واجب را با آمیزش (جماع) باطل کند، کفاره بر او واجب می‏شود و در سایر محرمات اعتکاف کفاره واجب نیست; (۴۰) هر چند احتیاط مستحب است . (۴۱)

× اعتکاف صبی ممیز صحیح است و بلوغ شرط نیست . (۴۲)

× اگر معتکف به یکی از مبطلات اعتکاف، اعتکاف خود را به هم بزند; اگر اعتکافش واجب و در زمان معین بوده باید اعتکاف خود را قضا کند و الا باید دوباره اعتکاف خود را از نو آغاز کند . (۴۳)

× قضا نمودن اعتکافی که باطل شده و زمان آن گذشته است‏به صورت فوری نیست; گرچه بهتر است هرچه زودتر آن را قضا کند . (۴۴)

× اگر معتکف در اثنای اعتکاف واجب بمیرد، بر ولی او لازم نیست اعتکاف او را قضاء نماید . (۴۵)

× اگر معتکف در حال اعتکاف خرید و فروش کرد گرچه اعتکافش باطل می‏شود، اما معامله او باطل نیست . (۴۶)
پدیدآورنده: محمود اکبری

پی‏نوشت:

۱) مفردات راغب، ص‏۳۵۰ .

۲) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج‏۹، ص‏۳۵۵ .

۳) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۶ .

۴) همان، ج‏۲، ص‏۲۴۷; تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۰۴ .

۵) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۶; استفتائات جدید، مکارم شیرازی، ص‏۱۶۰، س‏۴۷۰ .

۶) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۰، م‏۳ .

۷) همان، ج‏۲، ص‏۲۴۶; استفتائات جدید، مکارم، ج‏۲، ص‏۱۵۸، س‏۴۵۴ .

۸) کافی، ج‏۴، ص‏۱۷۵ .

۹) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۶ .

۱۰) استفتائات جدید، مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۵۷، س‏۴۵۱ .

۱۱) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۸ .

۱۲) استفتائات جدید، مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۵۸، س‏۴۵۶ .

۱۳) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۴، م‏۲۴ .

۱۴) همان، ص‏۲۵۴، م‏۲۶ .

۱۵) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۸; استفتائات جدید مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۵۹، س‏۴۵۹ .

۱۶) استفتائات جدید مکارم شیرازی، ص‏۱۵۸، س‏۴۵۵ .

۱۷) همان، ج‏۲، ص‏۱۵۹، س‏۴۶۳; عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۴، م ۲۳ .

۱۸) استفتائات جدید، مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۵۸، س‏۴۵۷ .

۱۹) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۸ .

۲۰) استفتائات مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۶۲، س‏۴۷۸ .

۲۱) تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۰۵; عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۰، م‏۴ .

۲۲) استفتائات جدید، مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۶۷، س‏۵۰۵ .

۲۳) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۹ .

۲۴) همان .

۲۵) تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۰۹ .

۲۶) همان، س‏۴۹۹ .

۲۷) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۹ .

۲۸) استفتائات جدید، مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۶۰، س‏۴۷۱ .

۲۹) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۹ .

۳۰) تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۰۴ .

۳۱) استفتائات جدید مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۶۴، س ۴۹۴ و ۴۹۶، عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۴۹ و ص‏۲۵۵، م ۳۰ .

۳۲) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۰، م‏۳۱ .

۳۳) تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۰۶، السابع ۳۰۷، م‏۹; عروة الوثقی، ۲۶۰، ص‏۲۵۶، م‏۳۵ .

۳۴) تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۰۶، م‏۳; عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۱، م‏۵ .

۳۵) استفتائات جدید مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۶۱ .

۳۶) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۲، استفتائات جدید مکارم شیرازی، س‏۴۹۲، ص‏۱۶۴ .

۳۷) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۹ .

۳۸) همان، ج‏۲، ص‏۲۵۰، م‏۱ .

۳۹) همان، ج‏۲، ص‏۲۵۷، م‏۳۶ .

۴۰) همان، ج‏۲، ص‏۲۶۱، م‏۹ .

۴۱) استفتائات جدید مکارم شیرازی، ج‏۲، ص‏۱۶۸ .

۴۲) عروة الوثقی، ج‏۲، ص‏۲۵۴، م‏۲۷ .

۴۳) همان، ج‏۲، ص‏۲۶۰، م‏۵ .

۴۴) همان، م‏۶ .

۴۵) همان، م‏۷ .

۴۶) همان، م‏۸، ص‏۲۶۱ .

Previous post معرفی کتاب شکوه امر خدا Next post احکام اعتکاف+ نظر مراجع تقلید

پاسخ دهید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نوشته‌های تازه

  • اعتکاف از نگاه بزرگان
  • اعتکاف چیست؟فلسفه اعتکاف+اعمال اعتکاف+شرایط اعتکاف
  • اعتکاف از نگاه قرآن و ائمه (ع)
  • احکام و آداب اعتکاف
  • احکام اعتکاف+ نظر مراجع تقلید
طراحی و راه اندازی : پــردازش مــهر